Prva faza u razvoju karijere odnosi se na izbor zanimanja i pripremu za posao. Као оstale faze razvoja karijere navode se ulazak u organizaciju, rana karijera – početak i ostvarenje, srednja i pozna karijera. U prvoj fazi razvoja karijere mogu da se jave određeni problemi. Ova faza se odnosi na izbor zanimanja ili pripremu za posao, i obuhvata najraniji period razvoja ličnosti, od prelaska iz osnovne u srednju školu, a može trajati i do 25. godine života. U ovoj fazi osoba razvija sopstveni profesionalni imidž i jedan od problema koji može da se javi proizilazi iz nedostatka svesti o samome sebi, dok je drugi problem dobijanje tačnih informacija o karijeri koje se razlikuju od onih koje se dobijaju od roditelja ili vršnjaka. Stoga je u ovom prvom koraku profesionalnog razvoja, ili razvoja karijere, na samom prelasku iz osnovne u srednju školu, važno da se mladim osobama pruži podrška da sami sebe sagledaju iz različitih perspektiva, a isto tako, potrebno im je i da dobiju tačne informacije o putevima karijere i njenom razvoju.
Cilj profesionalne orijentacije je pružanje podrške mladim ljudima u prevazilaženju problema karakterističnih za prvu fazu razvoja karijere. Pod profesionalnom orijentacijom se podrazumeva kompleksan i sistematski proces pružanja pomoći pojedincu da dobije celovitu i realnu sliku o sebi i da sagleda svoju ulogu u svetu rada, kao i da uspešnije planira i ostvaruje svoj profesionalni razvoj u cilju potpunijeg stvaralačkog ispoljavanja kroz rad.
Profesionalna orijentacija obuhvata tri međusobno povezane delatnosti: profesionalno informisanje, profesionalno savetovanje i dalje praćenje osobe na putu karijere. Profesionalna orijentacija je proces koji se sastoji iz različitih koraka koji se kreću od informisanja o obrazovanju i zanimanju do individualnog savetovanja.
Mladima u izboru zanimanja podršku može pružiti psiholog. Važno je da mladi u ovoj prvoj osetljivoj fazi dođu do samospoznaje, odnosno da prepoznaju sopstvene kapacitete, sposobnosti i interesovanja. Značajno je da dobiju tačne i strukturisane informacije o zanimanjima, kao i da se upoznaju sa mogućnostima školovanja i karijere koje vode do ostvarenja željenog zanimanja. Za mlade je važno obezbediti susrete sa svetom zanimanja kako bi ono žto žele proverili u realnosti pre nego što donesu odluku o zanimanju.
Tokom ove faze razvoja karijere važno je da se razvijaju kompetencije za izbor zanimanja koje se odnose na:
- otkrivanje, istraživanje, preispitivanje sopstvenih želja, interesovanja i sklonosti,
- uočavanje talenata i sposobnosti,
- upoznavanje sa profilima zahteva za stručne poslove i školovanje,
- sticanje detaljnih uvida u odabrane mogućnosti školovanja i zanimanja u skladu sa svojim sopstvenim interesovanjima,
- sagledavanje rada i njegovog značaja,
- prepoznavanje aktuelnih formi i promenljivosti rada i zanimanja,
- upoznavanje sa svetom rada i zanimanja sa kulturnih, ekonomskih, socijalnih, ekoloških stanovišta,
- prepoznavanje uticaja novih tehnologija na različite oblasti struke i života,
- razmišljanje o dimenzijama zdravlja kao faktoru u radu i struci,
- sagledavanje raznovrsnih mogućnosti školovanja,
- izgrađivanje lične strategije za sopstveno planiranje karijere i života,
- poređenja profila ličnosti i profila zahteva za put školovanja i karijere.
Naročita pažnja obraća se na tipične greške prilikom izbora srednje škole kojima su skloni mladi na kraju osnovnog školovanja kao što su:
- izbor najbliže srednje škole,
- izbor one srednje škole koji biraju vršnjaci ili najbolji drugovi,
- izbor srednje škole koja je popularna,
- izbor srednje škole koju su za dete odabrali roditelji,
- izbor bilo koje srednje škole zbog slabog školskog uspeha,
- sužavanje izbora na samo jednu srednju školu i ne uzimanje u obzir alternativa.
Profesionalni razvoj učenika mora biti dobro promišljena, planirana i organizovana delatnost škole koju ostvaruju svi akteri školskog života, uključujući i psihologa. Jako je važno negovati partnerski odnos sa roditeljima koji se odnosi na otvorenost, kontinuiranu dvosmernu komunikaciju, poverenje i jednako međusobno uvažavanje kako bi se ostvarili zajednički ciljevi u najboljem interesu deteta koji obuhvataju i njegov profesionalni razvoj i put karijere. Izbor zanimanja je jedan od načina ostvarivanja ličnosti i poželjnih ciljeva koji vode zadovoljstvu ne samo na radu nego i zadovoljstvu svojim životom.
Na izbor zanimanja utiču faktori koji se odnose na sociodemografske karakteristike porodice kao što su obrazovanje, zanimanje roditelja i socioekonomski status porodice. Materijalne prilike i uslovi života porodice učenika su bitni faktori. Takođe, nije zanemarljiv ni uticaj socijalnih karakteristika porodice, socijalnih kontakata, klime koja se neguje u porodici, kao i aktivnosti koje se realizuju u slobodnom vremenu. Međusobni odnosi u porodici utiču na izgrađivanje emocionalnog, socijalnog, moralnog i intelektualnog kapaciteta deteta, koji oblikuju tok njegovog profesionalnog razvoja. Na izbor zanimanja utiče i kontekst škole, vršnjaka i nastavnika, sa kojima dete provodi značajan deo svog vremena. Nastavnici su važni i kao uzori i kao oni koji svojim aktivnostima takođe usmeravaju profesionalni razvoj mladih.
U okviru profesionalnog savetovanja važno je da se pravilno sagledaju sposobnosti i interesovanja čiju procenu može izvršiti psiholog upotrebom standardizovanih mernih instrumenata. Psiholog takođe može pružiti podršku u razvijanju potrebnih komtepencija i može ponuditi smernice i uputstva za potpunije sagledavanje sveta rada i mogućnosti školovanja.
I u ovoj fazi, za profesinalni razvoj je važno razvijanje veština komunikacije, timskog rada, rešavanja konflikata, upravljanja stresom, socijalne interakcije, zatim veštine upravljanje informacijama, kao I veština upravljanja sobom i drugima, planiranja, organizovanja, upravljanja vremenom, određivanja prioriteta, donošenja odluka, liderstva, orijentacije na rezultat, motivisanja drugih u radu i samomotivisanja za rad, praćenje promena u načinu rada i u poslovnom okruženju, uvođenje inovacija. Naglasak se stavlja i na osobine ličnosti koje su važne za uspešnu karijeru kao što su fleksibilnost, otpornost na stres, visok motiv postignuća i samodisciplina.
Slika 1. http://www.sterija.edu.rs/index.php?sta=strana&broj=21
Slika 2. http://gamademedeiros.com.br/multa-por-perda-de-comanda-e-ilegal/